Wejście do jaskini. (Miron Bogacki/Uniwersytet Warszawski)
Prehistoryczne narzędzia kamienne znalezione 50 lat temu w jaskini w Polsce zostały właśnie zidentyfikowane jako jedne z najstarszych, jakie kiedykolwiek odkryto w tym regionie. Narzędzia z jaskini Tunel Wielki w Małopolsce mają od 450 do 550 tysięcy lat. Takie datowanie może pozwolić naukowcom dowiedzieć się więcej o ludziach, którzy je wykonali, a także o ich migracjach i zamieszkiwaniu w Europie Środkowej na przestrzeni prehistorii.
Przykładowo, ramy czasowe prawdopodobnie oznaczają, że narzędzia zostały wykonane przez wymarły gatunek człowieka Homo heidelbergensis, zwykle uważany za ostatniego wspólnego przodka neandertalczyków i współczesnych ludzi (nas). I oznacza, że region ten był zamieszkiwany przez ludzi w czasie, gdy surowy klimat Europy Środkowej wymagałby znacznego dostosowania fizycznego i kulturowego.
Kości ssaków analizowali paleontolodzy z Uniwersytetu Warszawskiego, Polskiej Akademii Nauk w Krakowie i Uniwersytetu Wrocławskiego (M. Kot)
Wykopaliska archeologiczne w Jaskini Tunel Wielki w 2018 roku (Monika Dzierlińska)
Jaskinia Tunel Wielki została wykopana w latach 60. ubiegłego wieku, a archeolodzy ponownie wrócili na stanowisko w 2016 roku. Warstwy materiału zostały datowane na okres holocenu, sięgający około 11 700 lat temu, oraz środkowy paleolit, sięgający aż 40 000 lat temu. Ale archeolog Klaudia Berto z Uniwersytetu Warszawskiego uważała, że datowanie kłóci się z tym, co obserwuje. Kości zwierząt odzyskane ze stanowiska, były prawie na pewno starsze niż 40 000 lat. W 2018 roku Kot i jej zespół wrócili więc do jaskini. Ponownie otworzyli i rozszerzyli jeden z wykopów, dokładnie badając różne warstwy materiału nagromadzonego przez lata i zbierając więcej materiału kostnego do analizy.
Stwierdzili, że górne warstwy rzeczywiście zawierały kości zwierząt, które żyły w późnym plejstocenie i holocenie. Ale dolna warstwa była wyraźnie starsza. Zawierała kości kilku gatunków, które żyły pół miliona lat temu: jaguara europejskiego, pantery gombaszoegensis; wilka mosbachskiego, przodka współczesnych wilków szarych, Canis mosbachensis; oraz niedźwiedzia Deningera, Ursus deningeri.
Warstwa, z której pochodziły kości, zawierała również dowody na obróbkę krzemienia, w tym krzemienne płatki, „półfabrykaty”, z których można formować inne narzędzia, oraz rdzenie, z których są one wybijane. Było też kilka gotowych narzędzi, takich jak noże.
Otwór wejściowy Jaskini Tunel Wielki (Miron Bogacki)
Wcześniej – dodała – w Polsce znane były tylko dwa stanowiska z narzędziami z mniej więcej tego samego okresu: Trzebnica i Rusko. Ale artefakty z jaskini Tunel Wielki są inne. Na kilku stanowiskach archeologicznych w okolicy można znaleźć dowody na zamieszkiwanie przez ludzi w starożytności – ale wszystkie są stanowiskami otwartymi. Znalezienie artefaktów pochodzących z tego okresu w jaskini jest, zdaniem Kot, bardzo nieoczekiwane.
Artefakty krzemienne z Jaskini Tunel Wielki, wytworzone pół miliona lat temu przez Homo heildelbergensis (M. Kot)
Interesująca była również technika użyta do zbijania krzemienia znalezionego w jaskini. Technika ta jest najprostszą stosowaną przez starożytnych ludzi, a w czasie, gdy powstawały narzędzia, rzadko używana jako podstawowy tryb; zwykle stosowano ją tylko na materiałach słabej jakości, lub gdy krzemień był w niedoborze. Tylko jedno inne stanowisko, Isernia La Pineta we Włoszech, stosowało tę technikę jako podstawową. Krzemień z Tunela Wielkiego nie był złej jakości, nie był też deficytowy, był pozyskiwany lokalnie. Tak było również w przypadku Isernia La Pineta; znalezienie drugiego stanowiska o takich samych cechach może pomóc archeologom w ustaleniu powodów, dla których starożytni ludzie używali tej konkretnej techniki. Następnie zespół ma nadzieję powrócić do jaskini, by spróbować poszukać kości Homo heidelbergensis.
